De meeste mensen vinden het fijn om controle te hebben, het liefst over zoveel mogelijk. Het bastion van controle dat we om ons heen gebouwd hebben, geeft het leven een schijnbare voorspelbaarheid en veiligheid waarbinnen we prima kunnen functioneren (White, 2009).
Garantie
In de huidige maatschappij is veel gebaseerd op voorspelbaarheid. Wat te denken van verzekeringen, zon- en sneeuwgarantie bij vakanties en niet te vergeten, de uniforme kwaliteit van voedingsmiddelen. Wortelen die altijd even recht zijn, appels altijd mooi rond en glimmend. Maar ook treinen die volgens schema rijden, beschikbaarheid van water en licht, enzovoort.
In het algemeen kun je zeggen dat de mens goed gedijt bij maximale controle (Kiknadze, 2018; White, 2009). Het leven is voorspelbaar en gaat zoals je dat wilt. Als alles goed functioneert, is er geen reden om dit te veranderen. Maar er is ook een keerzijde.
Het luie brein
De keerzijde van al deze vanzelfsprekende voorspelbaarheid is, dat je brein hier heel lui van wordt (Massi, Donahue & Lee, 2018). Als alles gaat zoals je verwacht, is er namelijk geen noodzaak om te leren. Je hoeft niet specifiek over iets na te denken of iets anders te doen, omdat je op de automatische piloot kunt functioneren. Ook vermijding kan een rol spelen in het in standhouden van het gemak, bijvoorbeeld vermijding van controleverlies of angst voor het onbekende (Kiknadze, 2018). Zo blijf je doen wat je altijd deed en krijg je ook wat je altijd kreeg. Daartegenover zijn juist nieuwe en onverwachte situaties een training voor je brein. Dat ontwikkelt door het in actie komen en met creativiteit iets nieuws bedenken in het hanteren van deze nieuwe situatie (Massie, Donahue & Lee, 2018; Rosenzweig & Bennett, 1996). Als je iets anders doet dan je deed, krijg je daarmee ook meer dan je altijd kreeg.
Rondje om de kerk
Met controle kun je beheersen wat je kent en zo op een ontspannen manier relatief goed functioneren (Staal, 2004; White, 2009; Yerkes & Dodson, 1908). Alles wat je kent, valt binnen je zogenaamde comfortzone. Dus ook alles wat je op de automatische piloot doet. Het woord comfortzone kan de indruk wekken dat het een comfortabele plek is. Dit hoeft echter niet zo te zijn. Comfortzone staat voor alles wat je kent, aangenaam en onaangenaam; en voor een zone waar je geen spanning en uitdaging ervaart (White, 2009).
Wat binnen de comfortzone valt, kan voor iedereen weer anders zijn (Kiknadze, 2018). Te veel in je comfortzone zijn, kan gezapig worden, omdat het een vrij neutrale zone is. Er is nagenoeg geen spanning. Uit je comfortzone gaan, betekent risico nemen, uitgedaagd worden en de spanning ervaren die daarbij hoort. Spanning zorgt voor stress en dat zorgt weer voor een impuls voor je prestaties. Onderzoek laat zien dat je in een staat van enige spanning beter presteert (Rosenzweig & Bennett, 1996; Staal, 2004; White, 2009).
Een beetje magie
Hoe comfortabel ook, het maakt je als mens ook minder weerbaar als je te veel en te lang in de comfortzone bent (Kiknadze, 2018; Staal, 2004; White, 2009). Er wordt wel gezegd dat the magic happens outside of your comfort zone, omdat daar de plek is waar je bewust(er) wordt en leert. Mensen die regelmatig de grenzen van hun comfortzone overgaan, zijn meer zelfverzekerd als er een bedreigende situatie aankomt (Kiknadze, 2018; Rosenzweig & Bennet, 1996; Staal, 2004). Ze hebben zichzelf hier al in getraind. Met het overgaan van de grens van je comfortzone, vergroot je deze ook. De nieuwe dingen worden namelijk ook weer bekend, het ‘nieuwe normaal’. De zone net buiten je comfortzone wordt de leerzone genoemd, letterlijk omdat daar is waar je leert (Brown, 2008).
Met enige uitdaging kunnen prestaties verbeteren tot het omslagpunt waar de stress te veel wordt om te hanteren. Dan kom je in een andere zone, die ook wel de paniekzone wordt genoemd (Brown, 2008). De stressimpuls is dan te groot om te hanteren, waardoor functioneren lastiger wordt en prestaties afnemen (White, 2009).
Discrepantie
Gebeurtenissen die je uit je comfortzone kunnen gooien zijn dus leerzaam en goed voor onze overleving, maar worden niet altijd als prettig ervaren. Vooral als je er niet zelf voor gekozen hebt. Het Covid-19 virus is hiervan een voorbeeld. Als het anders loopt dan je gepland of voor ogen hebt, kan dat ook ronduit frustrerend zijn en allerlei negatieve gedachten en overtuigingen oproepen over hoe het zou moeten zijn.
Discrepantie is het verschil tussen de werkelijke situatie en de gewenste situatie. Als het ware wordt de realiteit afgemeten aan een standaard van wat je wenst, eist, verwacht of ook vreest (Evans, Baer & Segerstrom, 2009; Segal, Williams & Teasdale, 2013). Bijvoorbeeld in hoe je met deze verandering omgaat. Gedachten als dat je het zou moeten kunnen, weten of beter zou moeten doen, liggen op de loer. Hoe groter de discrepantie, hoe meer frustratie en stress. De kunst is dus om zo dicht mogelijk bij de realiteit te blijven.
Omgaan met onzekerheid
Er zijn diverse wetenschappelijk aangetoonde manieren om met de realiteit en met een veranderende comfortzone om te gaan. Daarmee verklein je de discrepantie en heb je iets in handen om perioden van grote veranderingen zo goed mogelijk door te komen.
- Vind je invloed
Een manier om het verschil tussen de realiteit en de gewenste situatie te verkleinen, is de focus op nu, bijvoorbeeld door het beoefenen van mindfulness (Segal, Williams & Teasdale, 2013). Als de focus ligt op het verschil en op wat er niet is, kan dat de frustratie alleen maar vergroten. We kunnen niet altijd onze omstandigheden kiezen, maar we kunnen ze wel beïnvloeden. De eerste neiging in dergelijke situaties is om vanuit reflex te reageren op wat er om ons heen gebeurt. In plaats daarvan kun je ook eens kijken waar je nu invloed op kunt uitoefenen. Invloed uitoefenen geeft meer controle en verkleint de frustratie en daarmee het verschil tussen wens en realiteit.
- Onzekerheid hoort bij het leven
Wat ook kan helpen, is je realiseren dat onzekerheid bij het leven hoort. Dit wordt ook wel common humanity genoemd en is een van de drie pijlers van zelfcompassie (Neff, 2003). Het is je realiseren dat meer mensen dit ervaren en we ons dus met zijn allen in dezelfde situatie bevinden.
- (Zelf)Compassie
Met (zelf)compassie kun je meer verbondenheid ervaren zowel met jezelf als met anderen. Zelfcompassie is jezelf behandelen als je eigen beste vriend(in) en dat kan helpen om met de situatie om te gaan (Hollis-Walker & Colosimo, 2011; Neff, 2003). Maar ook compassie voor anderen en een goede daad verrichten helpen om met de spanning van de veranderende comfortzone om te gaan. Op die manier zet je je in voor een groter geheel, wat het gevoel van zingeving kan vergroten en je meer verbondenheid ervaart (Hollis-Walker & Colosimo, 2011).
- Dankbaarheid
Ook als het anders gaat dan gepland, zijn er zaken om dankbaar voor te zijn. Dankbaarheid beoefenen is een manier om je aandacht terug naar het huidige moment te halen als je bijvoorbeeld aan het piekeren bent (Emmons & McCullough, 2003; Koolmees, 2019). Een goede oefening is dagelijks tien dingen opnoemen waar je op dat moment dankbaar voor kunt zijn.
Tot slot
Het is een uitdagende tijd waar de controle en voorspelbaarheid van veel dingen veranderen. Met elkaar zijn we continu op weg naar het volgende ‘nieuwe normaal’. We weten niet wat er gaat gebeuren, maar kunnen wel kiezen hoe we met de situatie, onszelf en elkaar omgaan.
Literatuur
- Brown, M. (2008). Comfort zone: Model or metaphor? Australian Journal of Outdoor Education, 12(1), 3-12. https://researchcommons.waikato.ac.nz/bitstream/handle/10289/992/Brown%20...?sequence=1
- Emmons, R. A. & McCullough, M. E. (2003). Counting blessings versus burdens: An experimental investigation of gratitude and subjective well-being in daily life. Journal of personality and social psychology, 84(2), 377.
- Evans, D. R., Baer, R. A. & Segerstrom, S. C. (2009). The effects of mindfulness and self-consciousness on persistence. Personality and Individual Differences, 47(4), 379-382.
- Hollis-Walker, L. & Colosimo, K. (2011). Mindfulness, self-compassion, and happiness in non-meditators: A theoretical and empirical examination. Personality and Individual differences, 50(2), 222-227.
- Kiknadze, N. (2018). Comfort zone orientation: Moving beyond one’s comfort Zone. Thesis. Duke University. Durham, North Carolina. doi:10.13140/RG.2.2.27310.97601
- Koolmees, A. (2019, 27 november). Werken met dankbaarheid werkt. A&O-items, 27 november. Verkregen van https://www.psynip.nl/secties/arbeid-organisatie/nieuwsbrief-ao-items/ao-items-november-2019-2/werken-met-dankbaarheid-werkt/
-
Massi, B., Donahue, C. H. & Lee, D. (2018). Volatility facilitates value updating in the prefrontal cortex. Neuron, 99(3), 598-608.
-
Neff, K. (2003). Self-compassion: An alternative conceptualization of a healthy attitude toward oneself. Self and identity, 2(2), 85-101.
-
Rosenzweig, M. R. & Bennett, E. L. (1996). Psychobiology of plasticity: Effects of training and experience on brain and behavior. Behavioural Brain Research, 78(1), 57-65.
-
Segal, Z. V., Williams, J. M. G. & Teasdale, J. D. (2013). Mindfulness en cognitieve therapie bij depressie. Amsterdam: Nieuwezijds.
-
Staal, M. A. (2004). Stress, cognition, and human performance: A literature review and conceptual framework. Moffett Field, California: Ames Research Center.
-
-
Yerkes, R. M. & Dodson, J. D. (1908). The relation of strength of stimulus to rapidity of habit‐formation. Journal of Comparative Neurology and Psychology, 18(5), 459-482. doi:10.1002/cne.920180503
|
